ဢီးၸိပ်ႉမိူဝ်ႈၵွၼ်ႇ (တွၼ်ႊသွင်)

တွၼ်ႊသွင်

ၶုၼ်ႁေႃၶမ်းထတ်ႉလႄႈ ဢႃႈႁၢၵ်ႈၶုမ်ပႃႁဵဝ်ႈႁေႃၶမ်းဢီးၸိပ်ႉ

မိူဝ်ႈပီႊ1922ၼၼ်ႉ ၽူႈလဵပ်ႈႁဵၼ်းၵူၼ်းလႄႈၶူဝ်းၶွင်ႈမိူဝ်ႈၵွၼ်ႇ ၶဝ် သွၵ်ႈႁႃႁၼ်လႆႈၶုမ်ပႃႁဵဝ်ႈၶုၼ်ႁေႃၶမ်းထတ်ႉထၼ်ႊၶႃႇမၼ်ႇ ယဝ်ႉ။ ၶုၼ်ႁေႃၶမ်းထတ်ႉၼႆ့ ပဵၼ်ၶုၼ်ႁေႃၶမ်းလိုၼ်း သုတ်း ၼႂ်းၸူဝ်ႊပၢင်ႁေႃသႅင်မႂ်ႇယဝ့်။ ၼႂ်းၶုမ်ပႃႇႁဵဝ်ႈမၼ်းၸဝ်ႈၼၼ်ႉ မီး ႁုၼ်ႇႁၢင်ႊ၊ ၶွင်ဝႄႈလႄႈ ၶိူင်ႈႁွႆႈၶိူင်ႈတိုဝ်းဢၼ်ဢဝ်ၶမ်းႁဵတ်းဝႆ့ ၼၼ့်တဵမ်ဝႆ့ယဝ်ႉ။ ၸွမ်းၽႃၶုမ်ပႃႇႁဵဝ်ႈမၼ်းသမ်ႉ ႁၢင်ႊပၢၼ်း သီပေႃးတဵမ်ဝႆ့ယဝ်ႉ။ လွင်ႈၵူၼ်းၸူၼ်ၶဝ် မႃးလၵ်ႉဢဝ်ၶူဝ်း ၶွင်မိူဝ်ႈ ၵွၼ်ႇ ၼႂ်းၶုမ်ပႃႁဵဝ်ႈၼႆ့တႄ့ ဢမ်ႇလၢၵ်ႇလၢႆးသင် ၵူၺ်းၵႃႊ ၶုမ်ပႃႇႁဵဝ်ႈၶွင်ၶုၼ်ႁေႃၶမ်းထတ့်ၼႆ့ လႆႈၶၢမ်ႇလၵ့်သေ ယႃႉလူႉ ၼမ်လိူဝ်သေတၢင်ႇၶုမ်ယူႇယဝ်ႉ။

မိူဝ်ႈလိူၼ်ၾေႊပျူဝ်ႊဝႃႇရီႊ ပီႊ2006ၼၼ့် ၽူႈလဵပ်ႈႁဵၼ်းၵူၼ်း လႄႈၶူဝ်းၶွင်မိူဝ်ႈၵွၼ်ၶဝ် ႁႃႁၼ်လွင်ႈလီဢၢမ်းလူင်ထႅင်ႈ ဢၼ် ၼိူင်ႈယဝ်ႉ။ ၶဝ်သွၵ်ႈႁႃႁၼ်လႆႈထႅင်ႈ ၶုမ်ပႃႇႁဵဝ်ႈႁေႃၶမ်းဢၼ် မႂ်ႇထႅင်ႈ ဢၼ်လႆႈၵေႃႇသၢင်ႈမႃးမိူဝ်ႈပူၼ့်မႃး 3000ပီႊ ၼၼ့်ယဝ်ႉ။ ၼၼ်ႉပွင်ႇဝႃႈ ၶုမ်ပႃႇႁဵဝ်ႈဢၼ်ၼႆ့ လႆႈၵေႃႇသၢင်ႈမႃးၼႂ်းပၢင်ႁေႃသႅင်ၵၢင်ယူႇယဝ်ႉ။ ၶုမ်ပႃႇႁဵဝ်ႈဢၼ်ၼႆ့ ပဵၼ်ၶုမ်ဢွၼ်တၢင်း ဢၼ်လႆႈႁႃႁၼ်ၼႂ်းပုၼ်ႉတီႈဢၼ်ႁႃႁၼ်ၶုမ်ပႃႇႁဵဝ်ႈ ၶုၼ်ႁေႃၶမ်းထတ့်ယဝ်ႉ။

ထုင်ႉဝူဝ်ႇၶုၼ်ႁေႃၶမ်း

ထုင်ႉဝူဝ်ႇၶုၼ်ႁေႃၶမ်းၼႆ့ မီးၸွမ်းမႄႈၼမ်ႉၼၢႆး(လ်)သေ ပၵ်းသဝ်းဝႆ့ႁိမ်းဝဵင်းလူင်မိူဝ်ႈၵွၼ်ႇ ဢၼ်ႁွင်ႉဝႃႈတီးပီ့(သ်)ယဝ်ႉ။ တီႈၼႂ်းထုင်ႉဝူဝ်ႇၶုၼ်ႁေႃၶမ်းၼၼ့် မီးဝႆႉၶုမ်ပႃႇႁဵဝ်ႈၵူၼ်းၸိုဝ်ႈသဵင်ယႂ်ႇဢီးၸိပ်ႉ ၼမ်တေ့တေ့ယဝ်ႉ။ ၾၢင်ႁၢင်ႊၶုမ်ပႃႇႁဵဝ်ႈ ၸိူဝ်းၼၼ့် ႁဵတ်းႁႂ်ႈၽူႈလဵပ်းႁဵၼ်းၵူၼ်းလႄႈၽိင်ႈမိူင်ႈၵွၼ်ႇၶဝ်ဝႃႈ ၵူၼ်းၸိူဝ်းၽင်ႇဝႆ့ၼႂ်းၼၼ့် ပဵၼ်ၵူၼ်းမၢၵ်ႈမီးသေ မီး ႁဵင်းပွင်ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။

ၵၢၼ်သွၵ်ႈႁႃႁၼ်ၶုမ်ပႃႁဵဝ်ႈမႂ်ႇမႂ်ႇၸိူဝ်းၼႆ့ ဢိင်ႈၼိူဝ်လွင်ႈတၢင်းလၢႆလၢႆလွင်ႈယူႇယဝ်ႉ။ ၵူၼ်းမီးႁႅင်းပွင်ၶဝ်ၼႆႉ ပေႃး ၶဝ်တၢႆၵႂႃႇၼႆၸိုင် ၵူၼ်းမိူင်းဢီးၸိပ်ႉဢဝ်ၶဝ်ၽင်လေႃၶူဝ်ၶွင်ၼမ်တေႉတေႉယဝ်ႉ။ ဝၼ်းမိူဝ်ႈလဵဝ်ၸဝ်ႈပၢႆႈသၢႆႊၶဝ်ၸၢင်ႊ ဢိင်ၼိူဝ် ၶူဝ်းၶွင်ၸိူဝ်းၼႆႉသေ လဵပ်ႈႁဵၼ်းၵူၼ်းလႄႈၽိင်ႈထုင်ႈၼႂ်းပၢၼ်ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။

မၢင်ႊပွၵ်ႈမၢင်ႊလႂ် ၽူႈလဵပ်ႈႁဵၼ်းပိုၼ်းလႄႈၽိင်ႈထုင်းမိူဝ်ႈၵွၼ်ႇၶဝ် ယင်းၸၢင်ႊလၢတ်ႈလႆႈတီႈပၵ်းသဝ်းသေဢၼ် ဢၼ် ဢၼ်ႁၢႆဝႆႉလူးၵွၼ်ႇယဝ်ႉ။ ဢိင်ၼိူဝ်ၼႃႈၵၢၼ်ၶဝ်သေ ၽူႈလဵပ်ႈႁဵၼ်းၵူၼ်းလႄႈၽိင်ႈထုင်းမိူဝ်ႈၵွၼ်ႇၶဝ် ၸၢင်ႊလဵပ်ႈ ႁဵၼ်း ၸူဝ်ႊပၢၼ်ၵူၼ်းၶိူဝ်းဢီးၸိပ်ႉမိူဝ်ႈၵွၼ်ႇယဝ်ႉ။ ၶဝ်ဢဝ်ၶူဝ်းၶွင်မိူဝ်းၵွၼ်ႇလႄႈ ၶူဝ်းၶွင်ဢၼ်ၶဝ်ၸႂ်ႉတိုဝ်းတေႃလဵဝ်မႃး ၼိူင်းၵၼ်သေ ၸၢင်ႊလၢတ်ႈလႆႈဝႃႈ ၽိင်ႈထုင်းမိူဝ်ႈၵွၼ်ႇလႄႈ တေႃႈလဵဝ်ၼႆႉ ပိူင်ႈၵၼ်ႁိုဝ်မိူၼ်ၵၼ်ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။

တၢင်းၼႂ်းၶုမ်ပႃႁဵဝ်ႈ

ၶူဝ်းၶွင်ဢၼ်လႆႈႁၼ်ၼႂ်းၶုမ်ပႃႇႁဵဝ်ႈၼၼ်ႉတႄႉပဵၼ် လိၵ်ႈဢၼ်လႆႈတႅမ်ႈဝႆႉၼိူဝ်ၽိုၼ်လိၵ်ႈမဵဝ်ႈၼိူင်ႈ(ၽႃႊၽၢႆး ရတ့်သ်)၊ ႁၢင်ႊႁုၼ်ႇ၊ ဢွမ်ဝႄႈ၊ ၶူဝ်ၶမ်း၊ ႁၢင်ႊႁိူဝ်းလႄႈ ၶူဝ်းၶွင်တၢင်ႇၸိူဝ်းယူႇယဝ်ႉ။ လိူဝ်သေၼၼ်ႉ တေမီးထႅင်ႈႁၢင်ႊ ၶႅပ်း ဢၼ်လမ်ႇလွင်ႈတေႃႇပၢႆးၵိူဝ်းယမ်ၶဝ်ယဝ်ႉ။ သမ်ႉပၢႆမီးပႃးထႅင်ႈ ၶူဝ်းၶွင်ၸႂ်ႉၵူႊဝၼ်းဝၼ်း ဢၼ်ၵူၼ်းၶိူဝ်းဢီးၸိပ့်ၶဝ် ယုမ်ႇယမ်ဝႃႈ တေၶဝ်တၢင်းတိုဝ်းၸၢတ်ႈၼႃႈယဝ်ႉ။

မႃႊမီႊ(Mummy)

တူဝ်တၢႆၶုၼ်ႁေႃၶမ်း၊ ၼၢင်းႁေႃၶမ်းလႄႈ ၵူၼ်းမီးႁႅင်းပွင်ၶဝ်ၵေႃႈ လႆႈဢဝ်ဝႆႉၼႂ်းၶုမ်ပႃႁဵဝ်ႈၼႆႉယဝ်ႉ။ တူဝ်တၢႆၶဝ် ၼၼ်ႉ လႆႈဢဝ်ႁိမ်းဝႆႉ ၸဵမ်မိူဝ်ႈပူၼ်ႉမႃး5000ပီႊယဝ်ႉ။ တူဝ်တၢႆဢၼ်လႆႈဢဝ်ဝႆႉၼၼ့် ႁွင်ႉဝႃႈ မႃႊမီႊ(Mummy) ၼႆယဝ်ႉ။

ၵူၼ်းၶိူဝ်းဢီးၸိပ်ႉမိူဝ်ႈၵွၼ်ႇၶဝ်ၼႆႉ ၶဝ်ယုမ်ႇယမ်ဝႃႈ ၵူၼ်းၸိူဝ်းဢၼ်တၢႆၵႂႃႇၼၼ်ႉ ၶဝ်ၵႂႃႇယူႇထႅင်ႈတၢင်ႇလူၵ်ႈၼႆ ယဝ်ႉ။ ယွၼ်ႉၼၼ်ႉလႄႈ ၶဝ်ၵေႃႈၸင်ႇလႆႈႁၢင်ႊႁႅၼ်းပၼ်တီႈယူႇၵူၼ်းတၢႆၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ လူၺ်ႈဢဝ်တူဝ်တၢႆၵူၼ်းမႃးႁဵတ်း ယုမ်ႇယမ်ဝႃႈၵူၼ်းတၢႆၵေႃႉၼၼ်ႉ တေလႆႈလီလႆႈပဵၼ်ၸၢတ်ႈၼႃႈၼႆယဝ်ႉ။

ၶူဝ်းၶွင်ဢၼ်လႆႈၽင်ဝႆႉၸွမ်းတူဝ်တၢႆၼၼ်ႉၵေႃႈ ၵူၼ်းၶိူဝ်းဢီးၸိပ်ႉၶဝ်ယုမ်လမ်ဝႃႈ ၵူၼ်းတၢႆၵေႃႉၼၼ်ႉတေပႃး ၵႂႃႇတေႃႇထိုင်ၸၢတ်ႈၼႃႈၼႆယဝ်ႉ။ ၶႃႈၸႂ်ႉလႄႈသတ်းလဵင်ႉႁိူၼ်းၵူၼ်းတၢႆၼၼ်ႉၵေႃႈ ၼင်ႇႁိုဝ်ၶဝ်တေလႆႈယူႇၸွမ်းၵၼ် ထႅင်ႈၸၢတ်ႈၼႃႈၼၼ်ႉ လႆႈဢဝ်ၽင်လေႃးတူဝ်တၢႆၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ မၢင်ႊပွၵ်ႈမၢင်ႊလႂ် ၶႃႈလႄႈသတ်းလဵင်ႉႁိူၼ်းၼၼ်ႉ လႆႈၶၢမ်ႁႅမ်တၢႆသေ ၽင်လေႃႈၸဝ်ႈၶဝ်ယဝ်ႉ။ ဢၼ်ပႂ်ႉၶဝ်တၢႆၵွၺ်းၶဝ်ၼၼ်ႉ ဢေႇတေႉတေႉယဝ်ႉ။

ၵၢၼ်ႁဵတ်းမႃႊမီႊ

ၶၵ်ႉၵၢၼ် ၵၢၼ်ႁဵတ်းမႃႊမီႊၼႆႉ တွၼ်ႈတႃႇၵူၼ်းၶိူဝ်းဢီးၸိပ်ႉမိူဝ်ႈၵွၼ်ႇတႄႉ ပဵၼ်တၢင်းႁဵတ်းသၢင်ႈ ဢၼ်ၵဵဝ်ႇၵပ်း တင်းပၢႆးၵိူဝ်းယမ်ၶဝ်ယဝ်ႉ။ ၵၢၼ်လၢႆႊႁၢင်ႊတူဝ်တၢႆပဵၼ်ၵႂႃႇမႃႊမီႊၼႆႉ ပဵၼ်မုၼ်ၸဝ်ႈၶဝ်ၵေႃႉႁဵတ်းယဝ်ႉ။

တွၼ်ႈတႃႇတေလၢႆႊႁၢင်ႊတူဝ်တၢႆ ႁႂ်ႈပဵၼ်မႃႊမီႊၼၼ်ႉ ဢွၼ်တၢင်းသုတ်း မုၼ်ၸဝ်ႈၶဝ်လႆႈပၢတ်ႇၶိူင်ႈၶွင်တူဝ်တၢႆ ၼၼ်ႉ ဢွၵ်ႇသေသႂ်ႇဝႆႉၼႂ်းဢုမ်လိၼ်ယဝ်ႉ။ ဢုမ်လိၼ်ၸိူဝ်းၼၼ်ႉၵေႃႈ လႆႈဢဝ်ၽင်လေႃးတူဝ်တၢႆၼၼ်ႉယဝ်ႉ။

ဝၢႆးၼၼ်ႉ မုၼ်ၸဝ်ႈၶဝ်ဢဝ်ၵိူဝ်ၸိူဝ်ႉၼိူင်ႈ သႂ်ႇၼႂ်းတူဝ်တၢႆသေ ပူၵ်ႉႁေႃဝႆႉယဝ်ႉ။ ဝႆႉမွၵ်ႈၶၢဝ်းယၢမ်းၸူဝ်ႊၵႅပ်ႉသေ မုၼ်ၸဝ်ႈၶဝ်ၶိုၼ်းဢဝ်ၵိူဝ်ၸိူဝ်းၼၼ်ႉဢွၵ်ႇသေ တႃးမၼ်းၼိူဝ်တူဝ်တၢႆယဝ်ႉလီငၢမ်းယဝ်ႉ ၸင်ႇဢဝ်ၽႅၼ်ပူၵ်ႉႁေႃဝႆႉမၼ်ႈ မၼ်ႈယဝ်ႉ။ ပေႃးယဝ်ႉမူတ်းယဝ်ႉၵေႃႈ ဢဝ်မႃႊမီႊၼၼ်ႉသႂ်ႇၼႂ်းႁၢင်ႊၵူၼ်းႁိၼ် ဢၼ်တေဢဝ်ၵႂႃႇဝႆႉၼႂ်းၶုမ်ပႃႇႁဵဝ်ႈၼၼ်ႉ ယဝ်ႉ။

လွင်ႈၸဝ်ႈပၢႆးသၢႆႊၶဝ်ႁဵၼ်းႁူ့တီႈမႃႊမီႊ

ၵၢပ်ႈပၢၼ်ဝၼ်းမိူဝ်ႈၼႆႉတႄႉ ၸဝ်ႈပၢႆးသၢႆႊၶဝ်ၸႂ်းလွၵ်ႈလၢႆးပၢႆးႁူႉမေႃ(Technology)သေ ထတ်းတူၺ်းဝႃႈ မႃႊမီႊဢၼ်လႂ်ၼႆႉ ႁဵတ်းမႃးႁိုင်လၢႆပီႊယဝ်ႉ။ လိူဝ်သေၼၼ်ႉဢမ်ႇၵႃး ၸႂ်ႉပႃးသၢႆလႅင်းထၢတ်ႈဢႅၵ့်(သ်)(X-ray)သေ တူၺ်း ဢၼ်ၼွၼ်းဝႆ့ၼႂ်းမႃႊမီႊၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ လူၺ်ႈဢဝ်ၶူၼ်ႁူဝ်ၵူၼ်း ဢၼ်မီးၼႂ်းမႃႊမီႊၼၼ်ႉ မႃးထတ်းတူၺ်းၼႆႉ ၸဝ်ႈပၢႆး သၢႆႊၶဝ်ႁူႉလႆႈလွင်ႈၵူၼ်းၵေႃႉၼၼ်ႉတင်းၼမ်၊ ႁူႉလႆႈတေႃႇပေႃးထိုင်ဝႃႈမၼ်းယၢမ်ႈၵိၼ်သင်လၢႆလၢႆလူးၵွၼ်ႇယဝ်ႉ။ လွၵ်းလၢႆးပၢႆးႁူႉမေႃဢၼ်မႂ်ႇမႂ်ႇၼႆႉ လၢတ်ႈၼေၸဝ်ႈပၢႆးသၢႆႊၶဝ်တေႃႇပေႃးထိုင်ဝႃႈ ၵူၼ်းၵေႃႉဢၼ်မီးၼႂ်းမႃႊမီႊ ၼၼ်ႉတၢႆမိူဝ်ႈဢႃႈယူႉလႆႈၵႃႊႁိုဝ်လႄႈ တၢႆၵႂႃႇၵွပ်ႈပိူဝ်ႈလွင်ႈတၢင်းသင်ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ၸဝ်ႈပၢႆးသၢႆႊၶဝ်ၸႂ်ႉတိုဝ်းမႃႊမီႊသေ လဵပ်ႈႁဵၼ်းတၢင်းပဵၼ်ဢၼ်ၵူၼ်းတၢႆၵေႃႉၼၼ်ႉ ယၢမ်ႈပဵၼ်မႃးၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ၵၢၼ်လဵပ်ႈႁဵၼ်းဢၼ်ၼႆႉ ပဵၼ်တၢင်းၸွႆႈထႅမ် တေႃႇ ၵၢၼ်လမ်းတိုၼ်းၼႂ်းပၢႆးယႃႈယႃႇ(Medical Research) ၵၢပ်ႈပၢၼ်ဝၼ်းမိူဝ်ႈၼႆႉယဝ်ႉ။