ၵၢၼ်မိူင်းလႄႈ ၼၢင်းယိင်းၼႂ်းမိူင်းႁူမ်ႊတုမ်မိူင်းမႅၼ်ႇမႃႇ..........................

ၼွင့်ၼွႆ့ (လႃႈသဵဝ်ႈ) ၵဵပ်းႁွမ်တႅမ်ႈ

ပိုၼ်းလင်

            မိူင်းမၢၼ်ႊၼႆႉ လႆႈၶၢမ်ႇသိုၵ်းမၢၼ်ႊဢုပ့်ပိူင်ႇမႃး ၸဵမ်မိူဝ်ႈသိုၵ်းမၢၼ်ႊသိမ်းဢႃႇၼႃႇ 1962။ ယိူင်း ဢၢၼ်းဝႃႈ ႁႂ်ႈဝၢၼ်းမိူင်းၵတ်းယဵၼ် ယွၼ့်ဝႃႈမိူဝ်ႈၽွင်းၼၼ့် ပဵၼ်သိုၵ်းဝႆ့။ ၸုမ်းၸၢဝ်းၶိူဝ်းၵေႃႈ ၸင်ႇလႆႈယိပ်း ၵွင်ႈၵၢင်ႇသေ ၶိုၼ်းတိုၵ်းၶိုၼ်းလူင်ပွင်ႊၸိုင်ႈမၢၼ်ႊ ယွၼ့်မၢၼ်ႊဢမ်ႇႁဵတ်းၸွမ်းၶေႃႈၵိၼ်ၵႅၼ်ႇၶဝ် ဢၼ်ဝႃႈ တေပၼ်သုၼ်ႇဢုပ့်ပိူင်ႇႁင်းၶေႃ။ တွၼ်ႊတႃႇၼင်ႇႁိုဝ်လွင်ႈဢၼ်သၢၼ်ၶတ်း လူင်ပွင်ႊၸိုင်ႈၼၼ့် ႁႂ်ႈမၼ်း ၵိုတ်းၵႂႃႇ။ ၼေႇဝိၼ်းၵေႃႈ ၸင်ႇလႆႈႁဵတ်းဢွၵ်ႇမႃးမၢႆမီႈ ဢၼ်ႁွင့်ဝႃႈ Burmanization၊ ၼင်ႇ-လိူဝ်သေလိၵ်ႈ မၢၼ်ႊလိၵ်ႈၸၢဝ်းၶိူဝ်းတေဢမ်ႇလႆႈသွၼ်၊ ပိုၼ်းၸိူဝ်းၼႆ့ တေဢမ်ႇလႆႈဢိတ်ႇဢွၵ်ႇၼႆယဝ့်။ တပ့်သိုၵ်းမၢၼ်ႊ ၼႆ့ လႆႈၶၢမ်ႇၸီ့သင် ႁႂ်ႈယႃ့ၵဝ်းတီႈယူႇ ၸၢဝ်းၶိူဝ်းတႃႇသေႇ။ ၽွၼ်းယွၼ်ႈမၼ်းတႄ့ၵေႃႈ ၸုမ်းဢၼ်ယိပ်းၵွင်ႈ ၵၢၼ်သေ သိုၵ်းလူင်ပွင်ႊၸိုင်ႈမၢၼ်ႊ တိူဝ်း ၼမ်မႃး။ ယွၼ့်ပဵၼ်သိုၵ်းပဵၼ်သိူဝ်လႄႈ ၵူၼ်းမိူင်းလႆႈပၢႆႊဢွၵ်ႇတီႈ ယူႇၶဝ်။ သုၼ်ႇလႆႈသုၼ်ႇပဵၼ်ၸၢဝ်းၶိူဝ်းၵေႃႈ လႆႈၶၢမ်ႇတဵၵ်းတဵင်။ ၼင်ႇ- ၵၼ့်ၸၼ်ၼၢင်းယိင်းၸၢဝ်းၶိူဝ်း၊ ၸႂ့်ႁႅင်းလၢႆႊ၊ သိမ်းတီႈလိၼ်ၸိူဝ်းၼႆ့ၵေႃႈ မႂ်းသၢၵ်ႈသေ ဝႆ့လီငၢမ်းယူႇယဝ့်။ ယွၼ့်ၵၢၼ်ၸတ်းၵၢၼ်ၼိူဝ် ၵၢၼ် မၢၵ်ႈမီးဢမ်ႇမီးပိူင်လႄႈ လွင်ႈၵိၼ်သူးၵိၼ်လၢပ်ႈၸိူဝ်းၼႆ့ ႁဵၼ်းႁႂ်ႈမိူင်းမၢၼ်ႊ ပဵၼ်ၵႂႃႇမိူင်းဢၼ်ၽၢၼ်သေ ပိူၼ်ႈမႂ်းလုမ်ႈၾၢႉၼႆႉ မိူင်းၼိူင်ႈယဝ့်။

            ၼၢင်းယိင်းၼႂ်းမိူင်းမၢၼ်ႊၼႆ့ ဢမ်ႇမီးသုၼ်ႇတႃႇတေမႃးၶဝ်ႈႁူမ်ႈသၢင်ႈ ၼႂ်းၵၢၼ်မိူင်း ၸဵမ်မိူဝ်ႈသိုၵ်း မၢၼ်ႊဢုပ့်မိူင်းမႃး။ ပေႃးတေလႆႈမႃးၼႂ်း ၸူမ်းပၼ်တၢင်းႁၼ်ထိုင်လူင်ပွင်ႊၸိုင်ႈၼႆ ပဵၼ်ၵူၼ်း ၸၢႆး၊ ပေႃးဝႃႈ ၽွင်းလူင်မီး 38 ၵေႃ့ၼႆၸိုင် 37 ၵေႃ့ၼႆ့ပဵၼ်ၸၢႆးယဝ့်။ ၼႂ်း 37ၵေႃ့ၼႆ့ ၵမ်ႈၼမ်ယၢမ်ႈလႆႈပဵၼ် ႁူဝ်သိုၵ်းမၢၼ်ႊ။ ၼႂ်းတပ်းသိုၵ်းၵေႃႈ ၼၢင်းယိင်းဢမ်ႇလႆႈၶဝ်ႈပႃး။ ၼင်ႇ- ဢမ်ႇလႆႈၶဝ်ႈပႃးၼႂ်း ၶၵ့်ၵၢၼ် ဢၼ်လွင်ႈယႂ်ႇ တီႈႁွင်ႈ ၵၢၼ်လူင်ပွင်ႈၸိုင်ႈ။ ယွၼ့်ဢမ်ႇလႆႈၶဝ်ႈႁူမ်ႈသၢင်ႈပႃးၸွမ်း ၼႂ်းၶၵ့်ၵၢၼ်ဢၼ်ယႂ်ႇ လႄႈ တႃႇဝႃႈၼၢင်းယိင်း တေပဵၼ်ၵေႃ့မီးဢႃႇၼႃႇ ၵေႃႈ ဢမ်ႇပဵၼ်လႆႈ။ ၼႂ်းလၵ်းမိူင်း2008ၼၼ့် လၢတ်ႈဝႆ့ဝႃႈ “ဢီႈသင်ၵေႃႈ တေဢမ်ႇ ႁၢမ်ႈလႆႈၵၢၼ်လိူၵ်ႈတင်ႈၵူၼ်း ၸၢႆး၊ တီႈဢၼ်ငၢမ်ႇတင်းၵူၼ်းၸၢႆး”။ ယင်းလၢတ်ႈဝႆ့ ထႅင်ႈဝႃႈ”လူင်ပွင်ႊၸိုင်ႈ ၵေႃႉၼိူင်ႈၼႆ့ တေလႆႈပွင်ႇၸႂ်ပႃး ၵၢၼ် ဢၼ်ၵဵဝ်ႇၵပ်းတင်း ၵၢၼ်သိုၵ်းၼႆယဝ့်။

ၸုမ်ႈသိုၵ်းၸၢဝ်းၶိူဝ်း

            သိုၵ်းဢၼ်ပဵၼ်ယူႇၼႂ်းမိူင်းမၢၼ်ႊတေႃႈလဵဝ်လႆႈ ပဵၼ်သိုၵ်းၼႂ်းၵႄႈသိုၵ်းမၢၼ်ႊလႄႈ ၸုမ်းသိုၵ်းၸၢဝ်း ၶိူဝ်း။ ပေႃးဝႃႈမႃးတူၺ်းၼႂ်းၸုမ်းသိုၵ်းၸၢဝ်းၶိူဝ်းၼႆ တေလႆႈႁၼ်ဝႃႈတီႈၼိူဝ်(ၾၢႆႇဢုပ့် ပိူင်ႇ)ၼႆ့ ပဵၼ်ၵူၼ်း ၸၢႆးၵမ်ႈၼမ်။ ၼၢင်းလိင်းၶဝ်သမ့် လႆႈႁဵတ်းၵၢၼ်ပဵၼ် မေႃယႃႇလႄႈ ၵူၼ်းၶၢႆလၢၼ့်။ ၼၢင်း ယိင်းၶဝ်ဢမ်ႇ တွၼ့်လႆႈၶၢမ့််ၽိုၵ်းႁႂ်ႈပဵၼ်မႃး ၽူႈတေႃႇသူႈၼႂ်းၵၢၼ်သိုၵ်းလႄႈ ၼႂ်းၵၢၼ်မိူင်းၵေႃႈ ဢမ်ႇလႆႈၶဝ်ႈ ႁူမ်ႊၸွမ်း။ ၼင်ႇႁိုဝ်တႃႇတေႁႂ်ႈ ၼၢင်းယိင်းၶဝ် လႆႈၶဝ်ႈႁူမ်ႈသၢင်ႈၸွမ်းတႃႈ ဢမ်ႇမီးတိုဝ့်တၢင်းသေဢမ်ႇၵႃး ၾိင်ႈထုင်း ၵေႃႈ တိုၼ်းဢမ်ႇပၼ်ႁႅင်း ဝႆ့ၼၼ့်ယဝ့်။

လွင်ႈငမ်းယဵၼ်ၵွၼ်ႇပီႊ2008

            မိူဝ်ႈၽွင်းတေၸမ်ၶဝ်ႈၼႂ်းပီႊ2008ၼၼ့် ၸုမ်းၸၢၼ်းၶိူဝ်း 25ၸုမ်းၼႆ့ ဢဝ်ငမ်းယဵၼ်ၸွမ်းသိုၵ်း မၢၼ်ႊယဝ့် ၼႆသေတႃ့ ၸုမ်း Karen National Union တေဢမ်ႇပႃး။ ၶေႃႈလႆႈၸႂ် ဢၼ်ဢမ်ႇပဵၼ်လွင်ႈငမ်း ယဵၼ်ၵေႃႈ ပဵၼ်ယွၼ့်ပိူဝ်ႈဝႃႈ ဢဝ်သူပ်ႈလၢတ်ႈဢဝ်ၵွၺ်း (ဢမ်ႇပႃးၽိုၼ်လိၵ်ႈသင် သေဢမ်ႇၵႃး ၵူၼ်းမိူင်း ၵေႃႈ ဢမ်ႇလႆႈႁူ့ ၸွမ်း)။ မိူင်ႈၽွင်းၼၼ့်ၵေႃႈ ၼၢင်းယိင်ႈဢမ်ႇလႆႈၶဝ်ႈႁူမ်ႊသၢင်ႈၸွမ်း ၼႂ်းၵၢၼ်ဢုပ်ႇႁႃ ၶေႃႈလႆႈၸႂ်။

            ၸုမ်းႊသိုၵ်းၸၢဝ်းၶိူဝ်းၵေႃႈ ဢမ်ႇဝၢင်းၵွင်ႈၵၢင်ႇမူတ်းမူတ်း (ဢမ်ႇပၼ်သိုၵ်းမၢၼ်ႊ မႃးဢုပ့်ၼႂ်းတီႈ ယူႇၶဝ် မူတ်းမူတ်ႈ)။ မၢၼ်ႊၶဝ်ဢမ်ႇဢုပ်ႇလွင်ႈ ၽႅၼ်ၵၢၼ်ၶၢဝ်းယၢဝ်း တွၼ်ႊၼႃႇၵေႈလိတ်ႈ ၵၢၼ်ၶိူင်း (ႁိုဝ်) ဢမ်ႇဢုမ်ႇ လွင်ႈဢၼ်ၶၢဝ်းၶိူဝ်းၶဝ်ၶႂ်ႈလႆႈ။ ၼင်ႇ-လွင်ႈၵေႃႈသၢင်ႈမိူင်းႁူမ်ႊတုမ်ႊၸႅတ်ႈ ၸၢင်ႇ။ လွင်ႈဢၼ် ၶဝ်ဢဝ်ငမ်းယဵၼ်ၼႆ့ ပွင်ႇဝႃႈၽူႈဢွၼ်ၵိူၼ်းၼႂ်းၸုမ်းၸၢဝ်းၶိူဝ်း ၵမ်းၽွင်ႈ မႂ်းသုၼ်ႇႁဵတ်း လႆႈၵၢၼ်မၢၵ်ႈမီး၊ ၵဵပ်းသိုၵ်းလႆႈတီႈၼႃႈတီႈ ဢၼ်ၶဝ်ဢုပ့်ပိူင်ႇၼၼ့်။ ၼႂ်းႁူင်းႁဵၼ်းၵေႃႈ လႆႈၸႂ့်တိုဝ်းလိၵ်ႈ ၸၢဝ်းၶိူဝ်းသေ Church ၵေႃႈမီးသုၼ်ႇႁဵတ်းလႆႈ တီႈၼႃႈတီႈၵူၼ်းၶိူဝ်းၶရိတ်ႉၶဝ်ယူႇ။ လွင်ႈၵတ်းယဵၼ် လႆႈဝႃႈမီးယူႇဢိတ်းဢီႈ။

ၸုမ်းသိုၵ်းပႂ်ႉလႅၼ်ႊလိၼ်

            လွင်ႈဢၼ်သိုၵ်းမၢၼ်ႊၶဝ်တႅမ်ႈဢွၵ်ႇမႃး လၵ်းမိူင်း2008ၼႆ့ ပၢၵ်ႈပၼ်တၢင်း ႁႂ်ႈပၢင်လိူၵ်ႈတၢင်ႇ2010ၼႆ့ ပဵၼ်လၢႆးပႃႇလီႇမၢၼ်ႇ။ ၽူႈထတ်းသၢင်ၶဝ်တႄ့ ၶႂ်ႈမီးၶေႃႈထၢမ်ၼိူဝ် ၵၢၼ်လဵၵ်ႈ လၢႆႊ ၵၢၼ်လူင်ပွင်ႊၸိုင်ႈ ႁဵၼ်သၢင်ႈယူႇ၊ ယွၼ့်ဝႃႈ ၼႂ်းၽွင်းတုမ်ႊလူင်ၼၼ့် ပၼ်တီႈၼင်ႇဝႆ့တႃႇသိုၵ်းမၢၼ်ႊ 25%။ တီႈၼင်ႇဢၼ်ၵိုတ်း လိူဝ်ၵမ်ႈပႃႈၼမ် သမ့်ပဵၼ်တီႈၼင်ႈပႃႈတီႈၵၢၼ်မိူင်းသိုၵ်း USDP။ ယွၼ့်ၼၼ် သိုၵ်းမၢၼ်ႊမီးလွင်ႈ ႁူမ်ႇငမ်း ၼိူဝ်ၵၢၼ်လိူၵ်ႈတၢင်ႇ 2010 သေ မီးလွင်ႈဢမ်ႇၽဵင်ႇပဵင်း။

            ၸွမ်းၼင်ႇၶၵ့်ၵၢၼ်လႅၵ်ႈလၢႆႊၼၼ့် လူင်ပွင်ႊၸိုင်ႈတုၵ်းယွၼ်း ၸုမ်းသိုၵ်းၸၢဝ်းၶိူဝ်းၶဝ် ႁႂ်ႈပဵၼ်ဢၼ် လဵဝ်ၵၼ်သေ ယူႇတႂ်ႈၶေႃႈၸီ့သင်ႇ တပ့်သိုၵ်းမၢၼ်ႊ (လူင်ပွင်ႊၸိုင်ႈ)ၼၼ့်ယဝ့်။ ၵူၺ်းၵႃႊ ယွၼ့်ပိူဝ်သိုၵ်းမၢၼ်ႊ ၶဝ် ဢမ်ႇဢီႈသင် တီႈၸုမ်းတပ့်သိုၵ်းပႂ့်လႅၼ်ႊလိၼ် ႁႂ်ႈပဵင်းပေႃးၸွမ်းတၢင်းလူဝ်ႇလႆႈ လႄႈ ၸုမ်းသိုၵ်းၸၢဝ်း ၶိူဝ်းၶဝ်ၵေႃႈ ဢမ်ႇၶႂ်ႈၶဝ်ႈႁူမ်ႈၸွမ်း။ ပိူင်းလူင်မၼ်း ၸုမ်းသိုၵ်းၸၢဝ်းၶိူဝ်းဢၼ် ဢဵၼ်းႁႅင်းယႂ်ႇ ဢမ်ႇၶႂ်ႈႁူမ်ႈ သၢင်ႈၸွမ်း။ မိူဝ်ႈၼႂ်းလိူၼ် ဢေႃးၵတ့်(သ်)ၼၼ့် သိုၵ်းမၢၼ်ႊတိုၵ်းသိမ်းဢဝ်ပႅတ်း ၸုမ်းၵူဝ်းၵၢင့်၊ ၶႂ်ႈယိူင်းၸူး ၸုမ်း NDDA (National Democratic Alliance Army) ယွၼ့် ဢမ်ႇၶဝ်ႈပဵၼ်ၸုမ်းသိုၵ်းပႂ့်လႅၼ်ႊလိၼ်။ မိူဝ်ႈၼႂ်းလိူၼ်ၾေႇပိဝ်ႇဝႃႇရီႇ 2011၊ ဝၢႆးဝၼ်းတႃႇတေ ႁူမ်ႊႁဵတ်းၸုမ်းသိုၵ်းပႂ့်လႅၼ်ႊလိၼ် ပူၼ့်ၵႂႃႇႁူၵ်း လိူၼ်ၼၼ့် ၸုမ်းတပ့်သိုၵ်းၸၢဝ်းၶိူဝ်းတင်းလၢႆ ၸင်ႇႁူမ်ႊ ၵၼ်သေမႃးၶွတ်ႇၽွတ်ႈၸုမ်း UNFC (United Nationalities Federal Council) ၼၼ့်ယဝ့်။ ၸုမ်းၼႆ့ ပဵၼ်ၸုမ်းဢၼ်ဢမ်ႇၶဝ်ႈႁူမ်ႈၸွမ်း ၼႂ်းၵၢၼ်တပ့် သိုၵ်းပႂ့်လႅၼ်ႊလိၼ်။ မိူဝ်ႈၼႂ်းလိူၼ်ၸျုၼ်ႇ2011ၼၼ့် ၼႃႈတီႈၸုမ်း သိုၵ်း KIA (Kachin Independence Army) ၶဝ် လႆႈၶၢမ်ႇတပ့်သိုၵ်း မၢၼ်ႊမႃးတိုၵ်း။ ယွၼ့်ပၢင်သိုၵ်းၼႂ်းမိူင်း ၶၢင်ဢမ်ႇၵိုတ်းလႄႈ ႁဵတ်းႁႂ်ႈၵူၼ်းမိူင်း75,000 လႆႈပၢႆႊဢွၵ်ႇတီႈယူႇၶဝ်ၵႂႃႇ။

ၽႅၼ်ၵၢၼ်လွင်ႈငမ်းယဵၼ်

            မိူဝ်ႈလိူၼ်ဢေႃးၵတ့်(သ်)2011ၼၼ့် ၸွမ်ၸိုင်ႈတဵင်းသဵင်ႇ ပိုၼ်ႊၽၢဝ်ႇၽႅၼ်ၵၢၼ်လွင်ႈငမ်းယဵၼ်(Pace Plan)။ မၼ်းၶိုၼ်းတုၵ်းလွၼ်း ႁႂ်ႈၸုမ်းသိုၵ်းၸၢဝ်းၶိူဝ်းၶဝ် ၶဝ်ႈပႃးၼႂ်းၸုမ်းတပ့်သိုၵ်းပႂ့်လႅၼ်ႊလိၼ် သေ ႁႂ်ႈၸုမ်းသိုၵ်းၸၢဝ်းၶိူဝ်းၶဝ် ၶဝ်ႈႁူမ်ႈသၢင်ႈၸွမ်းၼႂ်း ၵၢၼ်ဢုပ်ႇဢဝ်းတႃႇလွင်ႈငမ်းယဵၼ်။ ၸုမ်းလၢႆလၢႆ ဢၼ်ၵေႃႈ လႆႈဢွၵ်ႇမႃးတႃႇၸွႆႈထႅမ်လွင်ႈငူပ့်ငီ့ၵၼ်တင်း လူင်ပွင်ႊၸိုင်ႈလႄႈၸၢဝ်းၶိူဝ်း။ ပိူင်လူင်မၼ်းတႄ့ ပဵၼ်ၸုမ်းၽွင်းလူင် ဢၼ်ဢွင်ႇမိၼ်းၵေႃ့ဢွၼ်ႁူဝ်ဝႆ့။ ဢွင်ႇမိၼ်းၼႆ့ ပဵၼ်ၵူၼ်းလမ်ႇလွင်ႈၵေႃ့ၼိူင်ႈတႃႇလူင် ပွင်ႊၸိုင်ႈ ၼႂ်းၵၢၼ်သၢင်ႈလွင်ႈငမ်းယဵၼ်တင်ႈၸၢဝ်းၶိူဝ်း။ ၸုမ်း ULPC (Union Level Peace Team) လႆႈၶွတ်ႇၽွတ်ႈပဵၼ်မႃး မိူဝ်ႈ 2012 ၼၼ့်ယဝ့်။ တဵင်းသဵင်ႇပၼ်ၽူႈဢွၼ်ႁူဝ်ၸုမ်းပွင်ၵၢၼ်၊ ဢၼ်ပဵၼ် ၼႂ်းပွတ်းတွၼ်ႊ တႃႇတေတမ်းၽဵၼ်ၵၢၼ်သေ ႁဵတ်းႁႂ်ႈၽႅၼ်ၵၢၼ်လွင်ႈငမ်းယဵၼ်ၼႆ့ ပဵၼ်ၼမ့်ပဵၼ်တူဝ်မႃး။ ၸုမ်း MPC (Myanmar Peace Center) ၶဝ် လႆႈငိုၼ်းမႃးတီႈၸုမ်းၼမ်းသၢင်ႈ ၵူၼ်းမိူင်းယေႃးရွပ့် (European Commission)။ ၸုမ်းၼႆ့သမ့် ႁဵတ်းၵၢၼ်ၼိူဝ်ႁူဝ်ၶေႃႈ လွင်ႈငမ်းယဵၼ်သေ လၢႆးငၢၼ်းသမ့် တၢင်ႇထိုင်တီႈ တဵင်းသဵင်ႇၵမ်းသိုဝ်ႈၼၼ့်ယဝ့်။

            တွၼ်ႊတႃႇတေဢဝ်လွင်ႈငမ်းယဵၼ်ၼႆ့ ၶၵ့်ငၢၼ်မၼ်းမီးယူႇသၢမ်ၶၵ့်-

1. ၸုမ်းယိပ်းၵွင်ႈၵၢင်ႇၸၢဝ်းၶိူဝ်းလႄႈ ၸုမ်းၵေႃႇသၢင်ႈလွင်ႈငမ်းယဵၼ်လူင်ပွင်ႊၸိုင်ႈ တေမႃးဢုပ်ႇၵၼ်၊ လႆႈၸႂ်ၵၼ်တႃႇၵိုတ်ႈသိုၵ်း၊ တေဢမ်ႇၽၢတ်ႇဢွၵ်ႇၼႂ်းၸိုင်ႈမိူင်း။ ၵေႃႇသၢင်ႈလုမ်းၵပ်းသိုပ်ႇ တွၼ်ႊတႃႇ ၵၢၼ်ၵမ်းသိုပ်ႇ တင်းသွင်ၾၢႆႇ။
2. တီႈၸၼ့်မိူဝ်းႁူမ်ႊၸုမ်သမ့် တေဢုပ်ႇၵၼ်ႁူဝ်ယွႆႈမၼ်း ၼင်ႇ- လွင်ႈၶိုင်ႈယႂ်ႇ ၼႂ်းၼႃးတီႈ၊ လွင်ႈယႃႈမဝ်း ၵမ်ႊ၊ လွင်ႈၸႂ့်တိုၵ်းလိၵ်ႈၸၢဝ်းၶိူဝ်းလႄႈ လွင်ႈမီးသုၼ်ႇလွတ်ႈလႅဝ်း ၾၢႆႇလွင်ႈၵိူဝ်းယမ်ၸိူဝ်းၼႆ့။
3. ၶၵ့်သၢမ်တႄ့ ၶေႃႈလႆႈၸႂ် ၸိုဝ်းဢၼ်လႆႈဢုမ်ႇၵၼ်မႃးိူဝ်းၼၼ့် တေမႃးဢုမ်ႇၵၼ်သေ ဢွၵ်ႇမႃးၶေႃႈ တႅပ်းတတ်း ၼႂ်းၽွင်းတုမ်ႊလူင် ၵူၺ်းၵႃႊ ဢမ်ႇပႆႇမီးၸုမ်းလႂ် ထိုင်ၸၼ့်ၼႆ့။

ၸုမ်းဢၼ်ဢဝ်လွင်ႈငမ်းယဵၼ်တင်းလူင်လွင်ႊၸိုင်ၼႆ့ တေထိုင်တေႃႈလဵဝ်တေမီး 12 ၸုမ်း-

1.      KNU (Karen National Union)
2.      KNPP (Karenni Naiotnal Progress Party)
3.      SSPP-SSA-N (Shan State Army-North)
4.      CNF (Chin National Front)
5.      NMSP (New Mon State Party)
6.      PNLO (Pa-O National Liberation Organization)
7.       ALP (Arakan Liberation Party)
8.      KNLP (Kayan New Land Party)
9.      DKBA-5 (Democratic Karen Buddhist Army Bridage.5)
10.      PCSS-SSA (Shan State Army South)
11.          UWSA (United Wa State Army)
12.      NDAA (National Democratic Alliance Army)

ၸုမ်းၸိူဝ်းၼႆ့ၼႆ့ ၽူႈဢွၼ်ႁူဝ်ပဵၼ်ၵူၼ်းၸၢႆးလၢႆလၢႆ- ၼႂ်းၸုမ်းပွင်ၵၢၼ်သုၼ်ၵၢင်ႊ(Central Committee) ၼႆ့ၵေႃႈ ဢမ်ႇမီးၼၢင်းယိင်း။ ၼႂ်းၸုမ်းပွင်ၵၢၼ်တႄ့ မီးၽူႈၶဝ်ႈၸုမ်းဝႆ့ယူႇ 52ၵေႃ့၊ ၼႂ်းၼၼ့် ၼၢင်း ယိင်းမီး2ၵေႃ့။ ၼႂ်းၸုမ်း MPCၵေႃႈ ဢမ်ႇမီးၽူႈၶဝ်ႈၸုမ်းၼၢင်းယိင်းသေဢမ်ႇၵႃး ၼႂ်းၽိုၼ်ၶေႃႈၸႅင်ႈ ယိူင်းမၢႆ (Mission Statement)ၵေႃႈ ဢမ်ႇလႆႈလၢတ်ႈဝႆ့ ၼၢင်းယိင်းၼႆ့ လမ်ႇလွင်ႈၼႂ်းၵၢၼ်တႃႇတေ သၢင်ႈ လွင်ႈငမ်းယဵၼ်။ လွင်ႈၼႆ့ၼႆ့ မၼ်းၵႂႃႇသၢၼ်ၶတ်းမႅၼ်ႈတင်း UN Resolution 1325 (ဢၼ်လၢတ်ႈဝႆ့ သုၼ်ႇ ႁူမ်ႈၸွမ်းလႄႈ သုၼ်ႇပၼ်သဵင်ပုၼ်ႈၼၢင်းယိင်း)။ ပေႃးတေဝႃႈတေ့မႃး ၼႂ်းၽိုၼ်ၶေႃးၸႅင်ႈယိူင်းမၢႆၶဝ်ၶေႃႈ ၵႂၢမ်းဢၼ်ၵဵဝ်ႇၵပ်းတင်းငႅင်ႈ ၼၼ့် ယင်းတေဢမ်ႇလႆႈပႃးသေတူဝ်။

ငဝ်းလၢႆးတေႃႈလဵဝ်

            ၵွၼ်ႇပႆႇထိုင်2008ၼၼ့် လွင်ႈဢဝ်ငမ်းယဵၼ်ၸိူဝ်းၼႆ့ ဢမ်ႇပၼ်ၵူၼ်းမိူင်းႁူ့ၸွမ်း။ ၵူၺ်းၵႃႊ တေႃႈ လဵဝ်တႄ့ ၶေႃႈလႆႈၸႂ်ဢၼ််လႆႈဢုပ်ႇၵၼ်ၸိူဝ်းၼၼ့် ႁူ့လႆႈၼႂ်းၶၢဝ်ႇ၊ ဢိၼ်ႇထိူဝ်ႇၼႅတ်ႇလႄႈ လၢႆႇၶၢဝ်ႇၸိူဝ်း ၼႆ့ယဝ့်။ ၼႂ်းၶေႃႈလႆႈၸႂ်ၼၼ့် လၢတ်ႈဝႆ့ၸႅင်ႈၸႅင်ႈလႅင်းလႅင်းဝႃႈ ၸုမ်းယိပ်းၵွင်ႈၵၢင်ႇၶဝ်ၼႆ့ မီးသုၼ်ႇဢုပ်ႇ လၢတ်ႈတင်း ၵူၼ်းမိူင်းလႄႈလၢႆႇၶၢဝ်ႇ။ ၼႂ်းၶေႃႈလႆႈၸႂ်ၸၼ့်မိူင်း ႁူမ်ႊတုမ် ၼႂ်းၵႄႈလူင်ပွင်ႊၸိုင်ႈလႄႈ ၸုမ်းNDDAလၢတ်ႈဝႆ့ဝႃႈ လွင်ႈမီးသုၼ်ႇ ပၼ်ၵူၼ်းၼုမ်ႇၶဝ်ႈႁူမ်ႈပႃးၼႂ်း ၵၢၼ်လႄႈ လွင်ႈပူၵ်းတင်ႈပၼ် ၵူၼ်းၼုမ်ႇ လႆႈ  တီႈၼႃႈတီႈၵူဝ်းၵၢင်ႇ။ ပေႃးတူၺ်းၾၢႆႇလူင်ပွင်ႊၸိုင်ႈတႄ့ ၶဝ်တေ ဢမ်ႇႁပ့် တၢင်းႁၼ်ထိုင် လႄႈၶေႃႈၶႂ်ႈ လႆႈၵူၼ်းမိူင်း။ ၸုမ်းယိပ်းၵွင်ႈၵၢင်ႇၸၢဝ်းၶိူဝ်းမၢင်ႊဢၼ်တႄ့ ႁပ့်ဢဝ်ၶေႃႈၶႂ်ႈလႆႈၸႂ်တီႈ ၸုမ်း ႁဵတ်းၵၢၼ်တူင်ႇ ၵူၼ်း ၼႂ်းၼႃႈတီႈၶဝ်ယူႇ။ တူဝ်ယၢင်ႇ ၸုမ်းၼၢင်းယိင်း။

            ၸုမ်းၼၢင်းယိင်းၶဝ်ၵေႃႈ မီးလမ့်ၵတ့်တဵမ်ထူၼ်ႈ တွၼ်ႊတႃႇတေၶဝ်ႈႁူမ်ႈပႃးၼႂ်း ၶၵ့်ၵၢၼ်လွင်ႈငမ်း ယဵၼ်ၼႆ့ယူႇ။ ၸုမ်း WLB (Women League of Burma)ၼႆ့ သၢင်ႈဝႆ့ၶူင်းၵၢၼ်ၸဵမ်မိူဝ်ႈ ပူၼ့်မႃး 13 ပီႊၼၼ့် ယဝ့်။ ယိူင်းၸူးတႃႇႁဵၼ်းၵၢၼ်ငမ်းယဵၼ်လႄႈ ၵၢၼ်ၶိုၼ်းႁဵတ်းဢူၺ်းလီၵၼ် (Reconciliation) ၼႂ်းမိူင်း မၢၼ်ႊ။ ၶဝ်ပၼ်တၢင်း ႁၼ်ထိုင်ၵူၼ်းမိူင်ႈလႄႈ ၽူႈဢွၼ်ႁူဝ်ၸိူဝ်းၼႆ့ ၼင်ႁိုဝ်ပေႃး တေမီး ၽဵၼ်ၵၢၼ်တႃႇ တေမီးလွင်ႈယုမ်ႇယမ်ၵၼ်လႄႈ သၢင်ႈလႆႈလွင်ႈၵတ်းယဵၼ်ၼၼ့်ယဝ့်။ ၼၢင်းယိင်း လႄႈၵူၼ်းၸၢႆး3,000ၶိုၼ်ႈၼိူဝ်ၼႆ့ လုၵ့်တီႈလၢႆလၢႆတီႈမႃးသေ မႃးၶဝ်ႈႁူမ်ႈသၢင်းၸွမ်းၼႂ်း ပၢင်ဢၼ်ပၼ် တၢင်းႁူ့ တွၼ်ႊတႃႇ ၵူၼ်းပိုၼ့်ငဝ်ႈၶဝ်ၼၼ့်ယဝ့်။

            ၼၢင်းလိင်းၶဝ်ၵေႃႈ ႁူမ်ႈပႃးၼႂ်းၵၢၼ်ဢၼ်မိူင်းလိူင်း Shadow Constitution ၼၼ့်ယူႇ။ ၼႂ်းၼၼ့် တေပႃးဝႆ့ယူႇ ႁႂ်ႈၼၢင်းယိင်းၶဝ်ၶဝ်ႈႁူမ်ႈပႃးၼႂ်း ၽွင်တုမ်ႊလူင် 30% သေ ႁႂ်ႈၸုမ်းICC (International Criminal Court) လူဝ်ႇတၢင်ႇတၢင်းၽိတ်ႈတဵင်းသႅင်ႇ။ ယွၼ့်တပ့်သိုၵ်းမၢၼ်ႊၼႆ့ ၵၼ့်ၸၼ်လူလၢႆႊ ၼၢင်း ယိင်းၸၢဝ်းၶိူဝ်းၶဝ် ဢၼ်ပဵၼ်သုၼ်ႇလႆႈသုၼ်ႇပဵၼ်ၵူၼ်းၼိူင်ႈၵေႃ့။ မိူဝ်ႈပီႊ2010ၼၼ့် ၸုမ်းၼၢင်းယိင်းၼႆ့ တႄႇႁူမ်ႈတင်းၸုမ်း Nobel Women’s Initiative သေၸတ်းႁဵတ်းပၢင်ၵုမ်ဢၼ်လႆႈၸိုဝ်ႈ ဝႃႈ  International Tribunal on Crimes against Women of Burma တီႈဝႅင်းၼိဝ်ႊယွၵ့် မိူင်းဢႃႊမေးရီၵႂ်း ၼၼ့်ယဝ့်။

            ၸုမ်းWLBၶဝ် တိုတ့်ဢွၵ်ႇၽႅၼ်ၵၢၼ် တႃႇတေႁႂ်ႈလွင်ႈႁူမ်ႈသၢင်ႈယိင်းလႄႈၸၢႆးၽဵင်ႇပဵၼ်ၵၼ် ၼႂ်း ၵၢၼ်လွင်ႈငမ်းယဵၼ်ၼႆ့ဝႆ့ယူႇ ဝၢႆးသေဢုပ်ႇၵၼ်ယဝ့်တင်းဢွင်ႇမိၼ်းသွင်ပွၵ်ႈ တီႈၵဵင်းမႂ်ႇ။ မိူဝ်ႈ2011 ၸုမ်းWLBၶဝ် လႆႈၶဝ်ႈမႃးၶိုၼ်းမိူင်းမၢၼ်ႊ မိူဝ်ႈလိူၼ်တီႇသႅမ်ႇပႂ်ႇ 2012ၼၼ့်သေ မႃးဢုပ်ႇတင်းတႅၼ်းၽွင်း ဢၼ်ပႃး ၼႂ်းၸုမ်းMPCလႄႈၸုမ်းဢၼ်ၶဝ်ႈႁူမ်ႈပႃးၼႂ်း ၵၢၼ်သၢင်ႈလွင်ႈငမ်းယဵၼ်းၼၼ့် တႃႇၶၢဝ်းယၢမ်း ၼိူင်ႈၸူဝ်ႊ မူင်းယူႇယဝ့်။

            ဝၢႆးသေဢုပ်ႇၵၼ်တင်းၸုမ်းၸိူဝ်းဢၼ်ယူႇတႂ်ႈလူင်ပွင်ႊၸိုင်ႈယဝ့် ၸုမ်းWLBၶိုၼ်းၵႂႃႇၶဝ်ႈဢုပ်ႇတင်း UNFCသေဢမ်ႇၵႃး ၶဝ်ႈဢုပ်ႇပႃးတင်းၸုမ်းယိပ်းၵွင်ႈၵၢင်ႇၸၢဝ်းၶိူဝ်းယူႇယဝ့်။ ၵူၺ်းၵႃႊ ၸုမ်းKIOတင်း NMSP တႄ့ဢမ်ႇလႆႈဢုပ်ႇပႃး။

            ၼၢင်းယိင်းၶဝ်ၼႆ့ ဢမ်ႇလႆႈၶဝ်ႈႁူမ်ႈသၢင်ႈပႃး ၼႂ်းၵၢၼ်ငူပ့်ငီ့ဢၼ်ၵဵဝ်ႇၵပ်းတင်း လွင်ႈငမ်းယဵၼ်။ မိူဝ်ႈ ၽွင်းလႆႈၸႂ်လူင်းလၢႆးမိုဝ်းၵၼ်ယဝ့်သွင်ပွၵ်ႈၼၼ့် ဢၼ်ၸုမ်းၼၢင်းယိင်းလႆႈၶဝ်ႈႁူမ်ႊၸွမ်းၼႆ့ မီးသၢမ်ၸုမ်း ၵွၺ်း (KNU, KNPP, CNF)။ ၸုမ်းၼၢင်းယိင်းၶဝ်လႆႈၶဝ်ႈႁူမ်ႊၸွမ်းၼႂ်းၵၢၼ်ငူပ့်ငီ့သေတႃ့ ၵူၺ်းၵႃႊဢမ်ႇ မီး ၸုမ်းလႂ် ပၼ်ၸုမ်းၼၢင်းယိင်ႈၶဝ်ႈႁူမ်ႊၸွမ်း ၼႂ်းပၢင်ဢုပ်ႇၵုမ်ၵၼ်တင်းလူင်ပွင်ႊၸိုင်ႈဢၼ်တေ့မၼ်း။

            လွင်ႈဢၼ်ဢမ်ႇႁႂ်ႈၼၢင်းယိင်းၶဝ် ၶဝ်ႈႁူမ်ႊသၢင်ႈၼႂ်းၵၢၼ်ငူပ့်ငီ့ၼႆ့ မၼ်းတေၸၢင်ႊမီးလွင်ႈၶွင်ႈၶမ်။ ယွၼ့်ဝႃႈ ၼႂ်းၽႅၼ်ၵၢၼ်လွင်ႈတႃႇလႅၵ်ႈလၢႆႊလူင်ပွင်ႊၸိုင်လႄႈ ၸုမ်းၸၢဝ်းၶိူဝ်းၼၼ့် သဵင်ၼၢင်းယိင်းတေ ဢမ်ႇမီး။ ၼၢင်းယိင်းၼႂ်းမိူင်းမၢၼ်ႊၼႆ့ လႆႈၶၢမ်ႇသိုၵ်းလူင်ပွင်ႊၸိုင်ႈလူလၢႆၵၼ့်ၸၼ်၊ ယွၼ့်ဝႃႈၵူၼ်းၸၢႆးၶဝ် လႆႈတိုၵ်းသိုၵ်းလႄႈ ၼႂ်းၼႃႈႁိူၼ်းၵေႃႈ ပဵၼ်ၼၢင်းယိင်းၵေႃႉလဵဝ်ဢၼ်လႆႈတူၺ်းထိုင်လုမ်းလႃး။ ၼႂ်းၶၢဝ်း တၢင်းလႅၵ်ႈလၢႆႊ ၼႆ့ၵေႃႈ လွင်ႈလူႇလၢႆႊၵၼ့်ၸၼ့်ႁဵတ်းႁၢႆၼိူဝ်ၼၢင်းယိင်းၵေႃႈ ဢမ်ႇၵိုတ်းၵႂႃႇသႄ ဢမ်ႇၵႃး ၼိူင်ႊၶႅၼ်းတိူဝ်းလိူဝ်မႃးထႅင်ႈ။ ယွၼ့်ဝႃႈၵူၼ်းသိုၵ်းၶဝ်းၶိုၼ်းပွၵ်ႈမႃးတီႈယူႇၶဝ်။ လွင်ႈၸိူဝ်းၼႆ့ၼႆ့ တိုၼ်းတေ လႆႈဢဝ်မႃးဢုပ်ႇၵၼ် တွၼ်ႊ တႃႇတေသၢင်ႈတူင်ႇဝူင်းဢၼ်မီးလွင်ႈႁူမ်ႇလူမ်ႈလႄႈ လွင်ႈၽဵင်ႇပဵင်းၼၼ့် ယဝ့်။ ပေႃးဝႃႈၼၢင်းယိင်းၶဝ် ဢမ်ႇလႆႈ ၶဝ်ႈႁူမ်ႊသၢင်ႈၸွမ်း ၼႂ်းၶၵ့်ၵၢၼ်ၶွင်ႈၵတ့်ၼဵၼ်ၼႆၸိုင် လွင်ႈၸိူဝ်း လၢတ်ႈၵႂႃႇပႃႈၼိူဝ်ၼၼ့် ၽႂ်ၵေႃႈတေဢမ်ႇႁူ့ ၸွမ်း။ ၼေႃႇမေႇဢူးလၢတ်ႈဝႃႈ “ႁူဝ်ၼပ့်ၵူၼ်းၼႂ်း မိူင်းမၢၼ်ႊ ၼႆ့ 50%ၼႆ့ပဵၼ်ၼၢင်းယိင်းဝႆ့၊ ယွၼ့်ပိူဝ်ႈဢၼ်ၼႆ့ ဢၼ်လဵဝ်ၵွၺ်းၵေႃႈ ၼၢင်းယိင်းၶဝ်ၼႆ့တိုၼ်းတေ လႆႈၶဝ်ႈ ႁူမ်ႊသၢင်ႈၼႂ်း ၵၢၼ်သၢင်ႈလွင်ႈၵတ့်ယဵၼ်ယဝ့်”။

            ၼၢင်းယိင်းၼႂ်းမိူင်းမၢၼ်ႊၼႆ့ ႁဵတ်းသၢင်ႈပၼ်တၢင်းႁူ့ လွင်ႈႁဵတ်းသၢင်ႈတၢင်းၸႃ့ (Violence)၊ သၢင်ႈလွင်ႈ ဢူၺ်းလီၼႂ်းၵႄႈၸၢဝ်းၶိူဝ်းၶဝ်။ ပေႃႈၸိူင့်ၼႆ့ ႁဵတ်းသင်လႄႈ ၶဝ်သမ့်ဢမ်ႇလႆႈၶဝ်ႈႁူမ်ႊသၢင်ႈ ၸွမ်းလႃႇ။ ၶေႃႈတွပ်ႇမၼ်းတႄ့ ၸွမ်းၼင်ႇKWATလၢတ်ႈမၼ်းတေၵႂႃႇၵဵဝ်ၵပ်းလွင်ႈၽဵင်ႈထုင်း။ ၼၢင်းယိင်း ၶဝ်ၼႆ့ တေဢမ်ႇလႆႈႁဵတ်းၶေႃႈတႅပ်းတတ်း ဢၼ်ၵဵဝ်ႇၵပ်းတင်းၵၢၼ်မိူင်း။ ၵူၼ်းႁဵၼ်းၵၢၼ်မိူင်း(ၸၢႆး)ၼႆ့ ၶဝ် ဢမ်ႇႁၼ်ထိုင်ဝႃႈ ဢၼ်ၼၢင်းယိင်းၶဝ်ဢမ်ႇႁူမ်ႊသၢင်ႈၸွမ်းၼႆ့ ပဵၼ်လွင်ႈၶွင်ႈၶမ်၊ တိၼ်ႇတိၼ်ႇမျဵဝ်းသပ်း လႅင်းၼႄ။

            ဢၼ်ၼၢင်းယိင်းၶဝ် (ၼၢင်းယိင်းမၢၼ်ႊလႄႈ ၸၢဝ်းၶိူဝ်းတင်းမူတ်း) ဢမ်ႇၶဝ်ႈႁူမ်ႊသၢင်ႈၸွမ်းၼႆ့ ပဵၼ် တေ့ဢၼ်လီၶေႃးၶူမ်တေ့တေ့။ ဢၼ်ၼႆ့ၼႄဝႃႈ ၽူႈတႅၼ်းတၢင်ၸုမ်းဢၼ်ၶဝ်ႈႁူမ်ႊပႃးၼႂ်းၵၢၼ်ငမ်း ယဵၼ်ၼႆ့ ဢမ်ႇ မီးလွင်ႈၽဵင်ႇပဵင်း။

            ၼင်ႇႁိုဝ်ၼၢင်းယိင်းၶဝ်တေၶဝ်ႈႁူမ်ႊပႃးလႆႈၼၼ့် ၼႂ်းၵၢၼ်မိူင်းလႄႈ ၵၢၼ်ဢုပ်ႇဢူဝ်းလွင်ႈငမ်းယဵၼ် ၼၼ့် ၸုမ်းၵူႊၵဵဝ်ႇၵပ်းၵူႊမိူင်းမိူင်းလႄႈ National Actor ၶဝ် တေလႆႈဢဝ်ႈ ပုၼ်ႈၽွၼ်းတိုၵ်းသူၼ်း၊ ပၼ် တၢင်းႁူ့သုၼ်ႇ လႆႈသုၼ်ႇပဵၼ်ၼၢင်းယိင်းၶဝ်တႃ့။